شک در محصلشک در محصل، تردید در تحقق غرض مولا از تکلیف است. ۱ - مجرای شک در محصلشک در محصل، از مصادیق شک در اقل و اکثر ارتباطی، و در جایی است که مکلف، غرض مولا را از الزام به تکلیف خاصی به دست آورده، اما در تحقق آن غرض به سبب شک در وجود عوامل ایجاد کننده آن در خارج تردید می‌کند؛ بنابراین، شک در محصل در جایی است که به اصل تکلیف الزام و نوع آن علم وجود دارد، ولی درباره امتثال و تحقق آن در خارج شک می‌شود و این شک ناشی از شک در محصل علت ایجاد کننده عنوان یا غرض است. به این ترتیب، در مواردی که خطاب صادر شده از سوی شارع به عنوانی تعلق گیرد که از نظر مفهوم صد در صد مبین و روشن باشد و هیچ گونه اجمال و ابهامی در آن نباشد، ولی محصل این عنوان و غرض در خارج میان اقل و اکثر، مردد باشد، این شک از نوع شک در محصل می‌باشد. ۱.۱ - مثال اولبرای مثال، شارع به غرض تحصیل طهارت، امر به وضو نموده است و وضو در خارج به سبب غَسل (شست و شوی دست و صورت) و مسح (کشیدن دست تر بر روی سر و پا) محقق می‌شود؛ حال اگر مکلف در تعداد غَسَلات شک کند، برای مثال، در شستن صورت که دوبار لازم است یا یک بار شک کند، یعنی در حقیقت شک می‌کند که غرض مولا در خارج با یک بار شستن حاصل می‌شود یا با دو بار شستن؛ چنین شکی از نوع شک در تحقق محصل غرض (طهارت) در خارج است. ۱.۲ - مثال دوممثال دیگر این که: مولایی عبد خود را به ساختن معجون امر کند و غرض اصلی او از این امر، تحصیل خاصیت این معجون برای معالجه مرض خویش باشد؛ در چنین موردی اگر عبد شک کند که آیا وجود فلان ماده هم در اثرگذاری این معجون نقش دارد یا خیر، به دنبال آن شک می‌کند که آیا بدون آن ماده غرض مولا حاصل می‌شود یا نه. ۲ - نکتهشک در محصل را معمولاَ از نوع شک در «مکلف به» دانسته و در آن به احتیاط حکم می‌کنند، هر چند عده‌ای آن را از موارد شک در مکلف به خارج دانسته‌اند. [۶]
فرائد الاصول، انصاری، مرتضی بن محمد امین، ج۲، ص۴۶۱.
[۱۳]
تحریرات فی الاصول، خمینی، مصطفی، ج۳، ص۴۴۶.
[۱۴]
تحریرات فی الاصول، خمینی، مصطفی، ج۳، ص۴۶۳.
۳ - پانویس
۴ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۵۲۴، برگرفته از مقاله «شک در محصل». |